Świadczenia odszkodowawcze nie zawsze przysługują jedynie osobom bezpośrednio uczestniczącym i poszkodowanym w wyniku wystąpienia danego zdarzenia, takiego jak wypadek komunikacyjny, czy błąd medyczny. W przypadku zdarzeń ze skutkiem śmiertelnym, krąg osób uprawnionych do otrzymania świadczeń znacząco się rozszerza.
Za pokrzywdzonych uważa się w takich przypadkach najbliższych członków rodziny osoby zmarłej. Rodzinie przysługuje z mocy prawa zadośćuczynienie za śmierć osoby najbliższej, zwane potocznie „odszkodowaniem za śmierć członka rodziny”. Zadośćuczynienie to jednorazowa kwota pieniężna przyznawana jako rekompensata za doznaną krzywdę (szkodę niemajątkową). Krzywda zaś rozumiana jest jako cierpienie psychiczne, ból po stracie bliskiej osoby, lęk przed osamotnieniem, utrata poczucia bezpieczeństwa. Zapłata zadośćuczynienia ma wobec tego na celu wyrównanie tejże krzywdy.
Podstawą do roszczenia o zadośćuczynienie za śmierć osoby najbliższej jest art. 446 § 4 Kodeksu cywilnego, który brzmi: „Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego
odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.” Użyte przez ustawodawcę sformułowanie „najbliżsi członkowie rodziny” oznacza, iż położono nacisk na rzeczywiste relacje pomiędzy osobą uprawnioną a zmarłym, nie zaś wyłącznie na bliskość w sensie formalnym, a więc sam stopień pokrewieństwa. Należy więc stwierdzić, iż kluczowa w tego typu sprawach jest więź uczuciowa, która faktycznie łączyła osobę zmarłą z członkiem rodziny ubiegającym się o zadośćuczynienie i to ona ma decydujący wpływ na określenie rozmiaru doznanej krzywdy. Zgodnie z treścią Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2012 r., sygn. akt IV CSK 416/11, opubl. LEX nr 121823 „Zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 k.c. nie jest zależne od pogorszenia sytuacji materialnej osoby uprawnionej i poniesienia szkody majątkowej, a jego celem jest kompensacja doznanej krzywdy, a więc złagodzenie cierpienia psychicznego wywołanego śmiercią osoby najbliższej i pomoc pokrzywdzonemu w dostosowaniu się do zmienionej w związku z tym jego sytuacji”.
Do kręgu osób bezsprzecznie uprawnionych do otrzymania zadośćuczynienia należą dzieci, małżonkowie, rodzice oraz rodzeństwo osoby zmarłej. Właśnie te osoby w pierwszej kolejności postrzegane są jako najbliżsi członkowie rodziny. Coraz częściej zdarzają się jednak sytuacje, w których pozycja osób występujących o zadośćuczynienie nie jest jednoznaczna i oczywista. Rosnąca liczba niesformalizowanych związków, a także skomplikowane sytuacje rodzinne sprawiają, że ubezpieczyciel lub sąd musi w każdym przypadku indywidualnie dokonać szczegółowej analizy rzeczywistych relacji pomiędzy zmarłym a określoną osobą. Analiza faktycznych więzi może doprowadzić do sytuacji, w której za najbliższych członków rodziny osoby zmarłej będzie można uznać również konkubentów, dziadków, macochę, pasierbów, czy synową.
Osobą zobowiązaną do zapłaty stosownego zadośćuczynienia jest bezpośredni sprawca śmierci osoby najbliższej, a więc np. sprawca wypadku komunikacyjnego, szpital ponoszący odpowiedzialność za śmierć pacjenta, lub pracodawca, który nie dopełnił ciążących na nim obowiązków w zakresie bezpieczeństwa pracy. W praktyce odpowiedzialność przyjmuje na siebie najczęściej zakład ubezpieczeń w ramach ubezpieczenia z tytułu odpowiedzialności cywilne i to do niego należy zgłosić roszczenia.
Poza zadośćuczynieniem, członkom rodziny osoby zmarłej przysługuje odszkodowanie za szkody majątkowe związane ze śmiercią osoby najbliższej. Osobom uprawnionym przysługuje zwrot wszelkich poniesionych kosztów związanych z pochówkiem zmarłego, a więc kosztów nagrobka, trumny oraz koszt organizacji stypy. Ubiegać można się również o zwrot ewentualnych kosztów leczenia psychiatrycznego, jeśli śmierć osoby bliskiej wywołała w osobie uprawnionej tak głęboką traumę, iż wymagała ona pomocy specjalisty.
Podkreślić należy, iż jak wynika z wieloletniej praktyki i obserwacji rynku ubezpieczeń, towarzystwa ubezpieczeniowe rażąco zaniżają wartość świadczeń należnych z tytułu śmierci najbliższego członka rodziny. W związku z tym, w wielu przypadkach skorzystanie z profesjonalnego i doświadczonego pełnomocnika okazuje się być nieodzowne.